Dyrektorzy i kierownicy artystyczni Teatru Miniatura

ALI BUNSCH | dyrektor artystyczny Miniatury w latach 1952–1961

Wybitny scenograf, reżyser,  pierwszy dyrektor artystyczny Miniatury i pomysłodawca nazwy teatru; absolwent Wydziału Scenografii krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych (1952). Podczas II wojny światowej  współpracował z konspiracyjnym Teatrem Niezależnym T. Kantora. Debiutował w 1945 roku scenografią do „Szewczyka Dratewki” w krakowskim Teatrze „Groteska” (1945–48). W latach 1949–1951 był etatowym scenografem Teatru Arlekin w Łodzi. W latach 1952–1956 kierownik artystyczny i dyrektor (1956–1961) Państwowego Teatru Lalki i Aktora Miniatura w Gdańsku, w którym do 1963 był też stałym scenografem. Tutaj zaprojektował oprawę plastyczną do kilkudziesięciu przedstawień, m.in. „Pastorałki” L. Schillera (1957), „Miłości Perlimpina i Belissy” F. Garcii Lorki (1961). Stale współpracował z Teatrem Wybrzeże w  Gdańsku, projektując tu scenografię m.in. do spektakli: „Zbrodnia i kara” według F. Dostojewskiego (1958), „Wesele” S. Wyspiańskiego (1960), „Zawisza Czarny” J. Słowackiego (1965).Współpracował też z teatrami warszawskimi i scenami operowymi w Poznaniu i Gdańsku.

Zgodnie z ówczesnymi założeniami Miniatura miała pełnić funkcje polonizacyjne, co tłumaczyło podjęcie przez Bunscha problematyki etnicznej Pomorza Gdańskiego i repertuar patriotyczny. Pierwsze lata działalności naznaczone były ideologią socrealistyczną. Znalazła ona wyraz w sztandarowym repertuarze lalkowym tego okresu, jak „Zielony mosteczek”  J. Zaborowskiego czy „Arirong” N. Bojarskiej. Odziedziczone po teatrze marionetek (Teatr Łątek,1947–1952) spłaszczone okno sceniczne zmuszało do reliefowej kompozycji obrazu, co oddalało te realizacje od sprymitywizowanego realizmu. Niemniej jednak historyczne pasje Bunscha przekładały się na dbałość o autentyczność w odtwarzaniu scenografii i kostiumu i określały realistyczną konwencję Miniatury za czasów jego dyrekcji. Znakiem odwilży był spektakl „Żart olszowiecki” H. Januszewskiej (1956). Folklorystyczne zainteresowania przybrały teraz nowy wyraz, mający źródło w fascynacji Bunscha architekturą szopki krakowskiej, której moduł przyjął jako zasadę i model świata. Szopkowa konstrukcja sceny znalazła się w takich realizacjach, jak: „Pastorałka” L. Schillera  /1957/ czy „Flisak i Przydróżka” H. Januszewskiej (1957), najbardziej charakterystycznych z tego okresu. Większość scenografii i lalek projektował Bunsch do spektakli reżyserowanych przez swoją najbliższą współpracownicę – Natalię Gołębską: „Pod zielonym jaworem”, Małgorzatka (1961), „O turze złotorogim” (1964), „Legendy Zodiaku” (1965) i wielu innych.. Sięgając do tradycji ludowej, Bunsch i Gołębska stworzyli rodzaj narodowego kanonu sztuki lalkowej, służącego identyfikacji kulturowej współczesnego dziecka i objaśniania losów narodu. Był to jeden z najbardziej płodnych nurtów Miniatury. Jego szczytowym osiągnięciem był spektakl „Bo w Mazurze taka dusza” (1962; tekst, reżyseria: N. Gołębska, scenografia: G. Bachtin-Karłowska, lalki: Ali Bunsch, współpr. reż.: M. Zarzecki), który utrzymał się w repertuarze ponad 20 lat i był prezentowany m.in. we Francji, Belgii, Niemczech, Jugosławii, Bułgarii, Libanie, Syrii, Finlandii i Wielkiej Brytanii.

NATALIA GOŁĘBSKA | współtwórczyni programu ideowo-artystycznego teatru w okresie dyrekcji  Alego Bunscha i Michała Zarzeckiego w latach 1953–1971; współautorka międzynarodowych sukcesów Miniatury

Reżyserka lalkowa, inscenizatorka, absolwentka Wydziału Pedagogiki Uniwersytetu Jagiellońskiego (wychowanie fizyczne) i Studia Dramatycznego Iwo Galla w Krakowie, autorka sztuk dla dzieci i młodzieży, audycji radiowych, wykładowczyni Uniwersytetu Gdańskiego w katedrze metodyki j. polskiego (kultura żywego słowa).Z Teatrem Miniatura związana od 1953 do 1971 jako reżyserka, dramaturg, a w latach 1962–1971 kierowniczka literacka. Ściśle współpracowała z Alim Bunschem i Michałem Zarzeckim, tworząc profil ideowo-artystyczny teatru. Jej zainteresowania reżyserskie oscylowały między folklorem i teatrem poetyckim. Gołębska przełamywała etnograficzny realizm Bunscha, traktując folklor symbolistycznie. Był dla niej formą świadomości teatralnej, inspirowanej romantycznym przesłaniem o kulturotwórczej i moralnej sile tkwiącej w ludzie. Uwidoczniła to szczególnie ich wspólna realizacja „O turze złotorogim” w 1964 roku, gdzie słowiańskie realia obyczajowe wpisane były we współczesne polskie marzenia patriotyczne. Przywoływane obrzędy ludowe, związane z regeneracją życia miały swoją romantyczną wykładnię narodową, nawiązującą do figury ziarna ukrytego w ziemi. Historia i folklor krzyżowały się  z planem baśniowym, wychodząc poza realizm historyczny, obecny w pierwszych przedstawieniach. Do najbardziej znanych spektakli Gołębskiej należą: „Pod zielonym jaworem”, „Małgorzatka” (1961), „Bo w Mazurze taka dusza” (1962), „Legendy Zodiaku” (1965) oraz „Diabelskie skrzypce” zrealizowane w Miniaturze przez J. Piekarską (1979).

MICHAŁ ZARZECKI | kierownik artystyczny Miniatury w latach 1961–1977

Aktor, reżyser lalkowy, absolwent Politechniki Gdańskiej oraz w  Akademii Sztuk Pięknych w Pradze (reżyseria teatru lalek). Z Teatrem Miniatura związany jako aktor i reżyser od początku jego istnienia. W dużej mierze kontynuował  program odziedziczony po Alim Bunschu, współpracując ściśle z Natalią Gołębską, co zaowocowało wieloma słynnymi na całym świecie przedstawieniami. Zadebiutował jako reżyser w 1960 roku „Baśnią o zaklętym kaczorze” M. Kan, mając u boku Bunscha w roli scenografa. I choć z Bunschem współpracował jeszcze przy „Legendach Zodiaku” (1965), a zwłaszcza przy spektaklu „Bo w Mazurze taka dusza” (1962), do którego wspólnie z Gołębską wracali wielokrotnie, już bez udziału Bunscha, to jego najbliższym partnerem stała się Gizela Bachtin-Karłowska, która była autorem scenografii jego najwybitniejszych przedstawień: „Latającego wiatraka” A.J Afanasjewów (1964), „Ilji Muromca” W. Kurdiumowa (1967), „Tymoteusza Rymcimci” J. Wilkowskiego (1969). Bardziej niż folklor interesowała Zarzeckiego baśń i klasyczny teatr lalek.

W przeciwieństwie do Gołębskiej literaturę traktował jako jedno z tworzyw i to podrzędne wobec organizującej całość materii, przynależnej lalkowym środkom wyrazu. Przekształcił Miniaturę w teatr wielkich inscenizacji lalkowych. Tworzył teatr iluzjonistyczny, ale iluzja służyła uprawdopodobnieniu świata baśni. Realizował model teatru integralnie powiązanego ze sztuką animacji, określającej jego granice estetyczne i tożsamość gatunkową. Jego przedstawienia, wielokrotnie nagradzane na polskich i międzynarodowych festiwalach za reżyserię i osiągnięcia aktorskie, charakteryzowały się niezwykłą precyzją techniczną w konstrukcji lalek i doskonałą animacją. Ostatnią wielką inscenizacją Zarzeckiego w Miniaturze była „Tajemnica złotego kluczyka” Z. Borisowej (1978). Historia wędrownego teatrzyku sumowała wieloletni dorobek artysty. Znalazły się tam wszystkie techniki lalek, łącznie z zapomnianymi marionetkami. Było to ostatnie przedstawienie hołdujące klasyce lalkarskiej. Artystyczne dokonania Zarzeckiego zostały uhonorowane przez władze PRL w 1973 roku Złotym Krzyżem Zasługi (1973) oraz Nagrodą Prezesa Rady Ministrów (1978). W 2010 roku otrzymał również statuetkę „Henryka” – najwyższą nagrodę Zarządu Głównego ZASP za całokształt osiągnięć w dziedzinie teatru lalek.

ZOFIA WATRAK | kierownik artystyczny Miniatury w latach 1977–1982

Filolożka, krytyczka sztuki, dr nauk humanistycznych, absolwentka Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Gdańskiego (1970), doktoryzowała się na Uniwersytecie. im. A .Mickiewicza w Poznaniu w1978 roku (rozprawa o teatrze  Józefa Szajny), autorka wielu książek poświęconych teatrowi (m.in. „Józef Szajna i jego teatr” oraz „Teatr ekspresji Wojciecha Misiury”) i sztukom plastycznym. W czasach studenckich związana była z awangardowym ruchem teatralnym, zwłaszcza z teatrami plastyków gdańskich. W latach 1975–87 pracowała w Teatrze Miniatura w Gdańsku, początkowo jako kierownik literacki (1975–77), później kierownik artystyczny (1977–82), a w latach1985–1987 ponownie jako kierownik literacki. Od 1987 rozpoczęła współpracę z gdańskimi galeriami sztuki jako kurator i krytyk sztuki. W latach 1989–92 wykładała historię kultury i sztuki w Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. W roku 2001 wydała książkę „Wybory i przemilczenia”, która była podsumowaniem jej wieloletniego dorobku krytyka i współorganizatora życia artystycznego Wybrzeża. Książce przyznano tytuł wydarzenia roku 2001 i Nagrodę Prezydenta Gdańska. Była też nominowana do Nagrody Marszałka Pomorskiego.

Obejmując kierownictwo artystyczne, Zofia Watrak podjęła próbę kontynuacji tradycji Miniatury w połączeniu ze współczesnymi tendencjami artystycznymi. Nadal współpracowała z M. Zarzeckim, G. Karłowską i N. Gołębską. „Diabelskie skrzypce” z 1979 roku nawiązywały do nurtu folklorystycznego, ale jego inspirujące wartości należały już do przeszłości. Przedstawieniem podsumowującym i niejako zamykającym  ten etap działalności teatru była „Tajemnica złotego kluczyka” Z. Borisowej (1978) – ostatnia wielka inscenizacja M. Zarzeckiego, prezentująca wszystkie rodzaje lalek i klasyczne techniki animacji. Kadencję Z. Watrak określały zwrot ku baśni i poszukiwanie nowego, spoza tradycji teatru lalkowego, repertuaru oraz przyciągniecie do Miniatury nowych twórców, zwłaszcza ze środowiska trójmiejskiego. Zainteresowania współczesną plastyką skłoniły ją do podjęcia współpracy z J. Krechowiczem, twórcą legendarnego „T Galeria”, który zastąpił G. Karłowską na etacie scenografa. Oznaczało to odejście od dotychczasowej estetyki Miniatury, przy zachowaniu lalki jako podstawowego środka wyrazu. Wspólnie z Ryszardem Majorem i Andrzejem Głowińskim (twórcami Teatru Wybrzeże) zrealizował „Wyspę wierszy pana Tuwima” (1981 – Nagroda Teatralna Wojewody Gdańskiego) oraz „Gelsomino w kraju kłamczuchów” (1982) G. Rodariego. To ostatnie przedstawienie było polską prapremierą i wprowadzeniem do teatru lalek współczesnej literatury dziecięcej, stawiającej dziecko, bez natrętnej dydaktyki, wobec trudnych kategorii etycznych.

ZBIGNIEW WILKOŃSKI | kierownik artystyczny 1985–1989

Reżyser teatru dramatycznego, absolwent Wydziału Reżyserii PWST w Krakowie, w latach1989–94 dyrektor Teatru Polskiego w Szczecinie. Jego kadencja przerywa długotrwałą tradycję Miniatury jako teatru czysto lalkowego i integralnie powiązanego ze sztuką animacji, określającej granice estetyczne, tożsamość gatunkową i odrębność stylistyczno-repertuarową. Zapoczątkowuje zmianę dotychczasowego modelu teatru poprzez  konfrontację z innymi gatunkami sztuki, odchodzenie od lalki w kierunku aktora w żywym planie oraz wprowadzanie różnorodnych konwencji i nurtów estetycznych. Widać to wyraźnie w realizowanych przez niego spektaklach, takich jak: „Szarate” (1985) wg „Juweniliów” 8-letniego S. I. Witkiewicza, „Królowa Śniegu” (1986), „Świder” Gałczyńskiego (1988).

PIOTR TOMASZUK | kierownik artystyczny Miniatury w latach 1989–1991

Reżyser, dramaturg, scenarzysta, absolwent Wydziału Wiedzy o Teatrze warszawskiej Akademii Teatralnej oraz reżyserii teatru lalek na zamiejscowym Wydziale Sztuki Lalkarskiej AT w Białymstoku. Twórca Towarzystwa Teatralnego „Wierszalin” w Supraślu. W latach 2000-2003 dyrektor Teatru Banialuka w Bielsku-Białej, a obecnie kierownik artystyczny Teatru „Guliwer” w Warszawie. Jest m.in. laureatem nagrody im. Konrada Swinarskiego przyznanej przez redakcję miesięcznika „Teatr” (1993), nagrody im. Leona Schillera (1995), nagrody Krytyków Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego, a także dwukrotnym laureatem Fringe First w Edynburgu.Zaproponowana przez niego linia ideowo-artystyczna teatru całkowicie zrywała z tradycyjnym rozumieniem teatru dziecięcego. Wraz z Tadeuszem Słobodziankiem (kierownik literacki) prezentowali na scenie Miniatury prowokacyjne interpretacje klasycznych baśni, takich jak „Czerwony Kapturek” czy „Kot w butach”, jak również przedstawienia wyłamujące się z repertuaru tradycyjnie przypisanemu widowni dziecięcej – „Polowanie na lisa” S. Mrożka. Najważniejszym spektaklem zrealizowanym przez Tomaszuka w Miniaturze był „Turlajgroszek” (1990) na podstawie własnego scenariusza, który przyniósł niezaprzeczalny sukces teatrowi na XXIX Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych.

TOMASZ JAWORSKI  | dyrektor naczelny i artystyczny Miniatury w latach 1991–1996 (wybrany po raz pierwszy w ramach konkursu)

Aktor, reżyser, wykładowca na zamiejscowym Wydziale Sztuki Lalkarskiej Akademii Teatralnej w Białymstoku, studiował polonistykę na KUL, absolwent Leningradzkiego Instytutu  Teatru, Muzyki i Kinematografii (Wydział Reżyserii Dramatu ze specjalizacją teatru lalek, dyplom1978), w latach 1980–1991 dyrektor Teatru im. Andersena w Lublinie. Okres jego dyrekcji to czas zwrotu ku lalkowym środkom wyrazu i tradycyjnej literaturze baśniowej, jak „Słowik” czy „Jak zdobyć korzec złota” wg J. Ch. Andersena. Podejmował też ciekawe poszukiwania repertuarowe, realizując m.in. „Księcia Portugalii” J. Knautha, „Amor Divinus” (tryptyk staropolski). Spektakle Jaworskiego charakteryzowała dogłębna interpretacja literatury i rzetelny warsztat reżyserski.

KONRAD SZACHNOWSKI | kierownik artystyczny Miniatury w latach 1982–1985 oraz dyrektor naczelny i artystyczny w latach 1996–2011

Aktor, reżyser teatralny, dziennikarz radiowy, absolwent Studium Aktorskiego Teatrów Lalkowych we Wrocławiu (1970) oraz Wydział Reżyserii Dramatu (ze specjalizacją teatru lalek) Leningradzkiego Instytutu Teatru, Muzyki i Kinematografii (1978). W latach 1970–77 aktor w Teatrze im. H. Ch. Andersena w Lublinie, 1977–78 reżyser w Teatrze Pinokio w Łodzi, 1978–80 dyrektor artystyczny w Teatrze Baj Pomorski w Toruniu, w latach 1980–82 reżyser, a od 1982 do 1985 roku kierownik artystyczny w Teatrze Miniatura w Gdańsku, 1985–88 reżyser w Teatrze Dzieci Zagłębia w Będzinie, 1988–92 stała współpraca reżyserska z Teatrem Dramatycznym w Elblągu i Gnieźnie. W latach 1992–96 dziennikarz Radia Gdańsk. Współpracował jako reżyser również z teatrami dramatycznymi: w Bydgoszczy,  Olsztynie,  Wałbrzychu, Gorzowie Wlkp., Gnieźnie, Tarnowie, Koszalinie, Łodzi, Elblągu i Gdyni. Od 2006 roku wiceprzewodniczący Sekcji Teatrów Lalkowych w Związku Artystów Scen Polskich. Odznaczony srebrnym medalem „Gloria Artis”.

Teatr Szachnowskiego można określić jako repertuarowy, oparty na dziełach należących do  kanonu światowej literatury, przystosowanych dla potrzeb teatru dla dzieci i młodzieży. Wybór znanego tytułu dyktował wybór środków wyrazu, których zmienną i różnorodną stylistykę wyznaczali zapraszani realizatorzy, związani zarówno z teatrem lakowym, jak i dramatycznym. Do znaczących przedstawień kadencji Szachnowskiego należały: „Oliwer Twist” wg K. Dickensa (reż. M. Ehrlich), „Przygody Guliwera” wg J. Swifta (reż. K. Jakóbczyk), „Piękna i Bestia” L. Boswella (reż. A. Rozhin), „Książę i żebrak” wg M. Twaina (reż. A. Klucznik), „Dzieci z Bullerbyn” i „Pippi Langstrumpf” wg A. Lindgren (reż. Z. Jaskuła), „Doktor Dolittle i przyjaciele” wg H. Loftinga (reż. K. Szachnowski), „Alicja w krainie czarów” wg L. Carrolla  i „Piotruś Pan” wg J. M. Barrie (reż. J. Połoński i J. Staniek), a także pozycje dla dorosłych, np. „Wędrówka mistrza Kościeja” (reż.  A. Markowicz) czy „Kram Karoliny” M. Ghelderode (reż. K. Szachnowski).

ROMUALD WICZA-POKOJSKI | dyrektor naczelny i artystyczny w latach 2011–2019

Reżyser, dramaturg. Absolwent Akademii Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie na Wydziale Wiedzy o Teatrze. W 1991 roku założył autorski Teatr Wiczy, z którym zrealizował ponad 20 spektakli, zarówno scenicznych, jak i plenerowych. W latach 1994–1997 pracował w Instytucie Teatru Narodowego i Teatrze Narodowym, gdzie współtworzył pierwszą impresaryjną scenę teatralną w Polsce – Teatr Mały. W latach 2006–2009 prowadził zajęcia na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zaangażowany w działalność kulturalną i teatralną: pomysłodawca i dyrektor Międzynarodowego Festiwalu Bulwar Sztuki (2003–2006), kierownik społecznego domu kultury Centrum Wolnego Czasu Wicza (2004–2009). Realizator projektów artystyczno-społecznych adresowanych do osób bezdomnych, środowisk defaworyzowanych społecznie, emigrantów. W latach 2008–2011 dyrektor programowy Biura Gdańsk 2016, współautor strategii kulturalnej „Wolność kultury. Kultura Wolności”. Jako reżyser i dramaturg współpracował z teatrami: Baj Pomorski w Toruniu, Olsztyński Teatr Lalek, Teatr Wybrzeże w Gdańsku, Teatr im. H. Modrzejewskiej w Legnicy. Jego spektakle były prezentowane m.in. w Armenii, Czechach, Chorwacji, Danii, Grecji, Hiszpanii, Iranie, Irlandii, Niemczech, na Litwie, Słowacji, w Szwecji, USA, Wielkiej Brytanii, we Włoszech, na Białorusi, w Japonii. Laureat wielu nagród indywidualnych i zbiorowych, m.in. za innowacyjność w sztuce lalkarskiej za spektakl „Dietrich. Broken nails” podczas World Festival of Puppet Arts w Pradze w 2009 roku. W 2007 roku otrzymał medal „Zasłużony dla Kultury Polskiej”, a w 2017 roku brązowy medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis. W Miniaturze wyreżyserował spektakle "Baltic. Pies na krze", "Brzydkie kaczątko", "Bajki robotów" i "Turban mistrza Mansura", jako dramaturg współpracował przy spektaklach „Remus” w reż. Remigiusza Brzyka, „Tramwaje” w reż. Michała Derlatki i „Wieloryb” w reż. Jacka Głomba.

Dyrektorzy administracyjni | naczelni i zastępcy

Jerzy Paluszkiewicz | dyrektor naczelny w latach 1951–1956

Zbigniew Baturo | dyrektor naczelny w latach 1961–1980

Zdzisław Miodowski | dyrektor naczelny w latach 1980–1991

Andrzej Orzeł | zastępca dyrektora w latach 1980–1992

Waldemar Wolniakowski | zastępca dyrektora w latach 1992–1996

Krzysztof Andruszkiewicz | zastępca dyrektora w latach 1996–2011

Magdalena Zabłotna | zastępca dyrektora w latach 2016–2019